Seminarium Naukowe CCCR

Centrum Badań Zmian Klimatu UMK w Toruniu serdecznie zaprasza na seminarium, na którym prof. dr hab. Wojciech Dobiński z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach wygłosi referat pt. „Zrobimy przewrót w naukach o Ziemi? Zasada kosmocentryczna w badaniach lodu i permafrostu”

Seminarium odbędzie się on-line na platformie MS Teams w dniu 28 kwietnia (poniedziałek) 2025 r. o godz. 17:00 CET.

Link do uczestnictwa w spotkaniu: Seminarium Centrum Badań Zmian Klimatu UMK

Biogram Pana prelegenta:

prof.dr hab. Wojciech Dobiński rozpoczął swoją karierę akademicką z początkiem lat ’90 zeszłego stulecia podejmując całkowicie nowe zagadnienie występowania wieloletniej zmarzliny (ang. permafrost) w Tatrach. Wówczas była to hipoteza tak kontrowersyjna, że doktorat W. Donińskiego doczekał się oficjalnej weryfikacji w postaci konkurencyjnej pracy dr. hab. S. Kędzi, który ostatecznie w swoim doktoracie potwierdził ustalenia W. Dobińskiego. To jedyny taki przypadek we współczesnych badaniach geograficznych w Polsce.

Zainteresowania badawcze prof. Dobiński rozszerzył w następnych latach na obszar północnej Skandynawii (Abisko, Tarfala) gdzie badał właściwości permafrostu w relacji do ustępującego zlodowacenia dostrzegając dwuwarstwowość permafrostu analogiczną do tej występującej w Zachodniej Syberii i w Tatrach. Zainicjował też permafrostowe badania na Spitsbergenie, gdzie wcześniej prowadzone były jedynie badania peryglacjalne obejmujące warstwę czynną wieloletniej zmarzliny, po raz pierwszy ustalając jej ogólne właściwości. W swoich badaniach był pionierem także pod względem metodycznym, wprowadzając na szeroką skalę niemal niestosowane dotąd w polskiej geografii metody geofizyczne.

Najbardziej wybitnymi osiągnięciami Wojciecha Dobińskiego pozostają jednak obszerne syntezy opublikowane w renomowanym Earth-Sciences Reviews, w których obejmuje w sposób uniwersalny zagadnienie globalnego występowania permafrostu i warstwy czynnej, oraz zagadnienia związane z prawidłowym postrzeganiem lodu. Prace te przyczyniły się m in. do ostatecznego ustalenia granic i powierzchni Antarktydy, oraz zasięgu antarktycznego permafrostu.

Najwybitniejszym osiągnięciem profesora Dobińskiego pozostaje jednak wprowadzenie do światowego obiegu naukowego nowej zasady, którą nazwał zasadą kosmocentryczną: „Ziemia nie jest punktem referencyjnym w analogicznych studiach środowiska naturalnego ciał niebieskich. To Kosmos i ciała niebieskie tworzą obszar referencyjny dla Ziemi i dla studiów jej środowiska naturalnego”. Zasada ta w istocie dopiero teraz zmusza do ostatecznego zerwania z geocentryczną wizją badań powszechnie widoczną w Naukach o Ziemi. Podjęcie jej może stanowić nieznaną wcześniej szansę na zdobycie istotnego znaczenia w świecie dla polskiej geografii.

Streszczenie referatu:

Pomimo wieloletnich badań i powszechnie zaakceptowanych definicji lodu i permafrostu w światowym środowisku naukowym nadal panuje zamęt w tym jak należy je rozumieć. Jest on niedostrzegany, ponieważ współcześni naukowcy koncentrują się na innej problematyce. Dlatego – co jest zdumiewające -  odnośnie do lodu i permafrostu nadal zdają się dominować poglądy wynikające bardziej ze zwykłego przyzwyczajenia niż naukowej wiedzy. Przyzwyczajenie to wynika z tego co zwykle obserwowane jest na Ziemi.

Chociaż w powszechnej świadomości stanowi ona specyficzny wyjątek w Kosmosie to stale uznawana jest za punkt odniesienia w badaniach kriosferycznych prowadzonych na Ziemi. W ten sposób wytworzył się charakterystyczny naukowy geocentryzm uznający, że to co powszechne w Kosmosie nie jest powszechne na Ziemi. Tym niezwykłym wyjątkiem jest tutaj permafrost i lód. W środowisku ziemskim traktowany jest lód jako jakieś „ciało dodatkowe” lub „czwarty stan skupienia” który klasyfikowany jest jednocześnie do hydrosfery i do litosfery ze względu na swoją pozorną łatwość w zmienności stanów skupienia. Jednak olbrzymia wiedza zebrana o lodzie występującym w Kosmosie pokazuje, że tę poznawczą analogię, która wcześniej nakazywała porównywać Kosmos do Ziemi należy ostatecznie odwrócić właśnie dlatego, że to Kosmos tworzy obszar odniesienia do warunków Ziemskich które są wyjątkowe. Zerwanie z tym geocentryzmem pozwala sformować zasadę kosmocentryczną, która na nowo definiuje poznawczą analogię:

Ziemia nie jest punktem referencyjnym w analogicznych studiach środowiska naturalnego ciał niebieskich. To Kosmos i ciała niebieskie tworzą obszar referencyjny dla Ziemi i dla studiów jej środowiska naturalnego.

Przyjęcie jej i odwrócenie tej analogii tworzy brakującą od dawna podstawę dla poprawnego zrozumienia naturalnego środowiska ziemskiego w uniwersalnym kontekście. Szczególnie zaś najbardziej specyficznych jego komponentów do których należą lód i permafrost. Jej praktyczne zastosowanie pozwala rozwiązać szereg naukowych problemów z których niektóre pozostają w badawczym impasie od ponad 50 lat. Uniwersalizm zasady kosmocentrycznej pozwala na jej szerokie zastosowanie także poza naukami kriosferycznymi – w szeroko rozumianej geografii, geologii, geofizyce czy w badaniu innych planet i księżyców. Sądzę, że daje ona nieznaną od lat szansę osiągnięcia niezwykłego sukcesu dla polskiej geografii.

Dobiński W., 2024. Ice universality: perception of ice, its properties and connected processes on Earth and in the extraterrestrial environment. Earth sciences perspective. Earth-Science Reviews 253, 104784, https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2024.104784